ભારત રત્ન

 

Join WhatsApp Group Click Here

Join Telegram ChannelClick Here

⭐ભારત રત્ન:

ઇ.સ. 1954માં રાષ્ટ્રપતિના સચિવાલય દ્વારા બે નાગરિક સન્માનો 'ભારતરત્ન' અને 'ત્રિસ્તરીય પદ્મવિભૂષણ' સન્માન આપવા માટે જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું. આ સન્માન ભારતનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન છે. આ સન્માન માટે ભારતના સંવિધાનમાં કોઇ સ્પષ્ટ જોગવાઇ નથી.

ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે 2 જાન્યુઆરી 1954ના રોજ 'ભારત રત્ન'ની સ્થાપના કરી હતી.

☛ દર વર્ષે 26 જાન્યુઆરીએ દેશના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ભારત રત્ન આપવામાં આવે છે. 1954થી અત્યાર સુધી 48 મહાન હસ્તીઓને આ સન્માન આપવામાં આવ્યું છે.

☛ ભારત રત્ન ભારત દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન પુરસ્કાર છે. 

☛ આ પુરસ્કાર રાષ્ટ્રની સેવા બદલ એનાયત કરવામાં આવે છે.

☛ આ સેવાઓમાં કલા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન અથવા સાર્વજનિક ક્ષેત્રે આપેલી સેવાઓનો સમાવેશ થાય છે. 

☛ શરૂઆતમાં આ સન્માન ફક્ત કળા, વિજ્ઞાન, સાહિત્ય અને જાહેરસેવાનાં ક્ષેત્રમાં પ્રદાન કરનારી વ્યક્તિઓને જ આપવામાં આવતું હતું. પણ ડિસેમ્બર 2011માં કરેલા સુધારા મુજબ આ ક્ષેત્રને વિસ્તૃત કરીને 'કોઇપણ ક્ષેત્રમાં માનવસેવાના પ્રયાસ' બદલ આપવામાં આવે છે.  

☛ આ સન્માન માટે દર વર્ષે ભારતના વડાપ્રધાન દ્વારા ભારતના રાષ્ટ્રપતિને ભલામણ કરવામાં આવે છે. 

☛ દર વર્ષે વધુમાં વધુ ત્રણ નામોની ભલામણ કરી શકાય છે. 

☛ આ સન્માન મેળવનારી વ્યક્તિઓને રાષ્ટ્રપતિનાં હસ્તાક્ષરવાળું એક પ્રશસ્તિપત્ર અને પીપળાનાં (પીપળાનાં પાન પર સૂર્ય તથા દેવનાગરી લીપીમાં ભારતરત્ન (भारतरत्न) લખેલું હોય છે.) પાનના આકારનું સન્માનચિન્હ આપવામાં આવે છે. 

☛ આ સન્માન સાથે કોઇ નાણાકીય પુરસ્કાર જોડાયેલ નથી. પણ ભારતરત્ન મેળવનારી વ્યક્તિને ભારતનાં શિષ્ટાચારની યાદીમાં સાતમાં ક્રમે (આ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કર્યા પછી, વિજેતાને 1)રાષ્ટ્રપતિ, 2)ઉપરાષ્ટ્રપતિ, 3)વડા પ્રધાન, 4)રાજ્યપાલ, 5)ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ, 6)લોકસભા અધ્યક્ષ, 6)મુખ્ય ન્યાયાધીશ,  કેબિનેટ પ્રધાન, નાયબ વડા પ્રધાન,મુખ્ય પ્રધાન, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન, પૂર્વ મુખ્યમંત્રી, સંસદના બંને ગૃહોમાં વિરોધ પક્ષના નેતા પછી એવોર્ડ પ્રાપ્ત કરનારને સ્થાન મળે છે. સન્માન મેળવનાર વ્યક્તિ દેશ માટે VIP છે.) ગણવામાં આવે છે. 

☛જોકે આ સન્માનને ઇલ્કાબની જેમ વાપરવાની બંધારણીય મનાઇ છે. 

☛ આ પુરસ્કાર વડે સન્માનિત વ્યક્તિ પોતાના નામ આગળ કોઇ પદવી લખતા નથી.

☛ ભારત રત્ન એવોર્ડ દર વર્ષે આપવામાં આવે તે જરૂરી નથી. આ સન્માન આપવું કે નહીં તે કેન્દ્ર સરકાર પર નિર્ભર છે.

⭐પ્રથમ વિજેતા

1. ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન

2. સી. રાજગોપાલાચારી

3. સી. વી. રામન

⭐અંતિમ વિજેતા

નાનાજી દેશમુખ (મરણોપરાંત)

ભૂપેન હજારિકા (મરણોપરાંત)

પ્રણવ મુખર્જ

☛ ઈન્દિરા ગાંધી ભારત રત્ન એનાયત થનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા હતા.

☛ તેઓ પ્રજાસત્તાક અને સ્વતંત્રતા દિવસના કાર્યક્રમોમાં પણ વિશેષ અતિથિ તરીકે ભાગ લઈ શકે છે.

☛ આ સન્માન મરણોપરાંત આપવાની પહેલાં કોઇ જોગવાઇ ન હતી. પણ ૧૯૫૫ના સુધારા દ્વારા આ સન્માન મરણોપરાંત આપવાની છૂટ આપવામાં આવી. 

☛ ઇ.સ. 1966માં ભારતના વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીને સર્વપ્રથમ મરણોપરાંત આ સન્માન આપવામાં આવ્યું. 

☛ ક્રિકેટના ખેલાડી સચિન તેંડુલકર ફક્ત 40 વર્ષે આ સન્માન મેળવી આ સન્માન મેળવનારા સહુથી યુવા (નાની)વ્યક્તિ બન્યાં. 

☛ સમાજસેવક ધોન્ડો કેશવ કર્વે 100 વર્ષની ઉંમરે આ સન્માન મેળવીને સન્માન મેળવનારા સહુથી વડીલ વ્યક્તિ બન્યાં. સામાન્ય રીતે આ સન્માન ભારતના નાગરીકોને આપવામાં આવે છે.

☛ ઇ.સ. 1980માં ભારતની બહાર જન્મેલાં અને પાછળથી ભારતનું નાગરિત્વ મેળવનાર મધર ટેરેસાને આપવામાં આવ્યું. આ ઉપરાંત બે વિદેશી નાગરીકો, પાકિસ્તાનના નાગરીક ખાન અબ્દુલ  ગફાર ખાન 1987 અને દક્ષિણ આફ્રિકાના નાગરીક નેલ્સન મંડેલાને  1990માંપણ આ સન્માન આપવામાં આવ્યું છે.

☛ આ સન્માનને બે વખત સ્થગિત કરવામાં આવ્યા ભારત રત્ન મેળવનાર વ્યક્તિને કેબિનેટ મંત્રી જેવો VIP દરજ્જો મળે છે.

તેમને પ્લેન, ટ્રેન અથવા બસ દ્વારા મફત મુસાફરી કરવાની છૂટ હોય છે.

☛ ભારત રત્ન પ્રાપ્તકર્તાઓને આવકવેરો ભરવામાંથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે. ઉપરાંત તેઓ સંસદની બેઠકો અને સત્રોમાં ભાગ લઈ શકે છે.

☛ પ્રથમ વખત મોરારજી દેસાઈની સરકારે આ સન્માનોને સ્થગિત કર્યા હતાં. તેમણે 13 જુલાઇ 1977ના રોજ બધા જ વ્યક્તિગત સન્માનો પાછા ખેંચી લીધા. આ ઉપરાંત પહેલાં જે વ્યક્તિઓને આ સન્માન આપવામાં આવ્યા હતાં, તેમને પણ આ સન્માન ઇલ્કાબની જેમ ન વાપરવાની સૂચના આપવામાં આવી. 

☛ 25 જાન્યુઆરી 1980ના રોજ આ પ્રતિબંધ પાછો ખેંચી લેવામાં આવ્યો. 

☛ ઇ.સ. 1992માં આ સન્માન પર ફરીથી પ્રતિબંધ મુકવામાં આવ્યો.

☛ મધ્યપ્રદેશ અને કેરલ રાજ્યની વડી અદાલતમાં આ સન્માનોની બંધારણીય યોગ્યતાને પડકારતી બે જાહેર હીતની અરજીઓ કરવામાં આવી હતી. અંતે ડિસેમ્બર 1995માં સર્વોચ્ચ અદાલતના આદેશ બાદ આ સન્માનો ફરીથી ચાલુ કરવામાં આવ્યાં.

 ☛ ભારત રત્નથી સન્માનિત વ્યક્તિ કોઈપણ રાજ્યની મુલાકાતે જાય છે, તો તેને રાજ્યના અતિથિનો દરજ્જો મળે છે.

ભારતના નાગરીક ના ક્રમ:ભારતનાં શિષ્ટાચારની યાદીમાં 

☛ ભારતના પ્રથમ નાગરિક – દેશના રાષ્ટ્રપતિ

☛બીજા નાગરિક – દેશના ઉપરાષ્ટ્રપતિ

☛ ત્રીજા નાગરિક – વડાપ્રધાન

☛ ચોથા નાગરિક- રાજ્યપાલ (સંબંધિત તમામ રાજ્યો)

☛ પાંચમા નાગરિક – દેશના ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ

☛ પાંચમું (A) – દેશના નાયબ વડા પ્રધાન

☛ છઠ્ઠા નાગરિક – ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ, લોકસભાના સ્પીકર

☛ સાતમા નાગરિક – કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી, તમામ રાજ્યોના મુખ્યમંત્રી, નીતિ આયોગના ઉપાધ્યક્ષ, ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન, રાજ્યસભા અને લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા

☛ સાતમા (A)- ભારત રત્ન એવોર્ડ વિજેતા

☛ આઠમા નાગરિક – ભારતમાં માન્યતા પ્રાપ્ત   રાજદૂતો, મુખ્ય પ્રધાનો (સંબંધિત રાજ્યોની બહારથી) રાજ્યપાલો (પોતાના સંબંધિત રાજ્યોની બહારથી)

☛ નવમા નાગરિક – સુપ્રીમ કોર્ટના જજ,

☛ નવમા નાગરિક A- UPSC ના અધ્યક્ષ, મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર, ભારતના નિયંત્રક અને ઓડિટર જનરલ

☛દસમા નાગરિક – રાજ્યસભાના ઉપાધ્યક્ષ, નાયબ મુખ્ય પ્રધાનો, લોકસભાના નાયબ અધ્યક્ષ, નીતિ આયોગના સભ્યો, રાજ્યોના પ્રધાનો (સુરક્ષા સંબંધિત મંત્રાલયોના અન્ય પ્રધાનો)

☛ અગિયારમા નાગરિક – એટર્ની જનરલ (AG), કેબિનેટ સચિવ, લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સહિત)

☛ બારમા નાગરિક – સંપૂર્ણ જનરલ અથવા સમકક્ષ રેન્કનો ચીફ ઓફ સ્ટાફ

☛ તેરમા નાગરિક – રાજદૂત, ભારતમાં માન્યતા પ્રાપ્ત અસાધારણ અને સંપૂર્ણ એમ્પ્લોયર

☛ ચૌદમા નાગરિક – રાજ્યોના અધ્યક્ષ અને રાજ્ય વિધાનસભાના અધ્યક્ષ (તમામ રાજ્યોનો સમાવેશ થાય છે), હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (તમામ રાજ્યોની બેન્ચના ન્યાયાધીશોનો સમાવેશ થાય છે)

☛ પંદરમા નાગરિક – રાજ્યોના કેબિનેટ પ્રધાનો (તમામ રાજ્યોનો સમાવેશ થાય છે), કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના મુખ્ય પ્રધાનો, દિલ્હીના મુખ્ય કાર્યકારી કાઉન્સિલર (તમામ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો) કેન્દ્રના નાયબ પ્રધાનો

☛અઢારમા  સોળમા નાગરિક – ચીફ ઓફ સ્ટાફ, લેફ્ટનન્ટ જનરલ અથવા સમકક્ષનો હોદ્દો ધરાવતો

☛ સત્તરમા નાગરિક- લઘુમતી આયોગના અધ્યક્ષ, અનુસૂચિત જાતિ માટેના રાષ્ટ્રીય આયોગના અધ્યક્ષ, અનુસૂચિત જનજાતિ માટેના રાષ્ટ્રીય આયોગના અધ્યક્ષ, ઉચ્ચ ન્યાયાલયોના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (પોતાના સંબંધિત કોર્ટની બહાર), ઉચ્ચ ન્યાયાલયોના PUZ ન્યાયાધીશ (પોતાના સંબંધિત અધિકારક્ષેત્રમાં)

☛ અઢારમા નાગરિક-  કેબિનેટ મંત્રી (તેમના સંબંધિત રાજ્યોની બહાર), રાજ્ય વિધાનસભાના અધ્યક્ષ અને અધ્યક્ષ (પોતાના રાજ્યોની બહાર), એકાધિકાર અને પ્રતિબંધિત વેપાર વ્યવહાર આયોગના અધ્યક્ષ, રાજ્ય વિધાનસભાના નાયબ અધ્યક્ષ અને નાયબ અધ્યક્ષ (તેમના રાજ્યમાં સંબંધિત રાજ્યો) રાજ્યોમાં), રાજ્ય સરકારોના પ્રધાનો (તેમના સંબંધિત રાજ્યોમાં), કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના પ્રધાનો અને કાર્યકારી પરિષદો, દિલ્હીના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં વિધાનસભાના સ્પીકર્સ (તેમના સંબંધિત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં) અને મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલના અધ્યક્ષ દિલ્હીના, તેમના સંબંધિત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં

 ☛ ઓગણીસમા નાગરિક – કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના મુખ્ય કમિશનર, તેમના સંબંધિત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં રાજ્યોના નાયબ પ્રધાનો (તેમના સંબંધિત રાજ્યોમાં), કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં વિધાનસભાના નાયબ અધ્યક્ષ અને દિલ્હીની મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલના ઉપાધ્યક્ષ રાજ્યોમાં), કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં વિધાનસભાના નાયબ અધ્યક્ષ અને દિલ્હીની મેટ્રોપોલિટન કાઉન્સિલના ઉપાધ્યક્ષ

 ☛ વીસમા નાગરિક – રાજ્ય વિધાનસભાના અધ્યક્ષ અને ઉપાધ્યક્ષ (પોતાના રાજ્યોની બહાર)

 ☛ 21મા નાગરિક – સંસદ સભ્ય

  ☛ બાવીસમાં નાગરિકો- રાજ્યોના નાયબ પ્રધાનો (તેમના સંબંધિત રાજ્યોની બહાર)

  ☛ ત્રેવીસમાં નાગરિક- આર્મી કમાન્ડર, આર્મી સ્ટાફના વાઇસ ચીફ અને તેના સમકક્ષ અધિકારીઓ, રાજ્ય સરકારોના મુખ્ય સચિવો (તેમના સંબંધિત રાજ્યોની બહાર), ભાષાકીય લઘુમતીઓના કમિશનર, અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના કમિશનર, લઘુમતી કમિશનના કમિશનર સભ્ય, રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિના સભ્ય માટે પંચ, અનુસૂચિત જનજાતિ માટેના રાષ્ટ્રીય આયોગના સભ્ય

 ☛ ચોવીસમા નાગરિક – લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર અથવા તેમની પહેલાંના રેન્કના અધિકારીઓ

 ☛ પચીસમા નાગરિક – ભારત સરકારના અધિક સચિવ

 ☛ છવ્વીસમા નાગરિક – ભારત સરકારના જોઈન્ટ સેક્રેટરીના રેન્કના અધિકારી અને સમકક્ષ, મેજર જનરલ અથવા સમકક્ષ રેન્કના અધિકારી

 ☛ સત્તાવીસમા નાગરિક- આપણ ભારતના સત્તાવીસમા નાગરિક હોય શકો છો.